Traditionele Chinese Voedingsleer is totaal afwijkend van wat wij hier in Nederland aan voedingsleer kennen. In de Nederlandse voedingsleer/diëtiek wordt vooral gekeken naar welke stoffen er in voeding zitten en wat de werking hiervan is op lichaamsprocessen. Bij elkaar wordt er zeer veel geschreven en verteld over voeding. Wat is gezond, wat is slecht, waar we op moeten letten en wordt er zelfs voor gekozen om voedingsmiddelen te voorzien van extra vitaminen, mineralen, cholesterol verlagers etc. Toch kan niemand aangeven welk eten voor mij gezond is, waarom kan ik niet tegen gekruid eten, waarom wordt ik moe na een maaltijd of juist actief, waarom kan ik niet slapen na het drinken van koffie en anderen wel. Wat voor werking hebben voedingsmiddelen op mij, mijn emoties en mijn lichaam. Dit vormen de grondbeginselen van de Chinese voedingsleer en maken het zo afwijkend van de normale gehanteerde voedingsleer.

Om hier een goed beeld van te krijgen moet je je voorstellen dat de voedingsleer een onderdeel is van de Chinese geneeskunde. Ze is ontstaan vanuit observatie (wetenschap) van ons lichaam en de wereld om ons heen. Wij beïnvloeden onze omgeving en de omgeving beïnvloed ons. De bevindingen hiervan werden opgeschreven, bekritiseerd, aangepast en vormde zo een doorlopend actief onderzoeksproces. Dit leidde tot het ontstaan van vele specialisaties van wetenschap in China zoals Filosofie, Kosmologie, Geneeskunde, Gevechtskunst, Theater, Schilderkunst en kalligrafie ed.. De term wetenschap voor ons is voor de oosterse visie een vorm van kunst. Na verloop van tijd ontstond er door de grote hoeveelheid kennis een verdere splitsing van de geneeskunst in acupunctuur/moxa, tuina/anmo-massage, qi-gong/taiji/gongfu, voeding en kruiden. Omdat de basisprincipes voor allemaal gelijk zijn, kunnen de specialisaties naast elkaar worden gebruikt met als doel het effect te versterken. Op dit moment worden nog steeds klassieke teksten van vroeger bestudeerd, onderzocht, bekritiseerd van commentaren voorzien en opnieuw gepubliceerd.

De Chinese voedingsleer is dus een onderdeel van de Chinese geneeskunst.

Zoals beschreven is de voedingsleer ontstaan vanuit observatie in de natuur en de werking van voeding op ons lichaam en geest. Dit leidde tot een indeling van voedingsmiddelen in categorieën zoals seizoen, dagen, dagdelen, kleur, smaak, temperatuur ed. Hiernaast wordt er ook uitgegaan van een energetische werking van voedingsmiddelen gericht op meridianen, organen, lichaamsdelen en functies.

Ons lichaam heeft de energie van de aarde, plant en dier nodig om de eigen energie aan te vullen. Na onze geboorte krijgen wij een basisenergie mee van onze ouders (onze constitutie). Deze basis of reserve energie wordt Jing genoemd. Bij bijvoorbeeld ziek zijn en herstelprocessen in het lichaam wordt er telkens een beetje van deze Jing gebruikt. Hierdoor verouderen wij. Om ons leven te verlengen en de meegekregen Jing niet te vroeg op te maken gebruiken wij de energie van andere organismen en stoffen die op aarde aanwezig zijn. Dit gebeurd door het ademen (energie uit de lucht), het nuttigen van drank en voeding. Ons lichaam heeft zich hier dan ook op aangepast en voor ons een stelsel gecreëerd welke de lucht, drank en voeding om kan zetten in energie. Dit proces wordt in het westen het ademhaling en spijsverteringsstelsel genoemd.

De Chinesen ontwikkelden een andere toepasbare verklarende theorieën gericht op energie (qi). Dit werd de theorie van de 5 elementen, 5 fasen of 5 systemen, het yin/yang systeem, de 3 schatten (Sanbao). Mbt het voeding wordt het systeem van de 5 fasen het meest gebruikt.

In het kort gezegd werken 5 systemen met elkaar samen om het lichaam te voorzien van energie. Zo behoren de maag/milt/alvleesklier tot het syteem aarde en zorgen ze voor de omzetting van voeding, dranken in energie (gu qi) die voor het lichaam gebruikt kan worden. De longen (systeem metaal) halen energie uit de lucht en maken deze geschikt voor het lichaam waarna deze vorm van energie, xie qi heet. Samen met het hart (systeem vuur) wordt deze xie qi omgezet in energie voor de borstkas wat zhong qi genoemd wordt. De zhong qi wordt gebruikt samen met de gu qi (systeem aarde) om energie voor het gehele lichaam te vormen wat zhen qi heet. Zo ontstaan door samenwerking overal in het lichaam verschillende energievormen welke voor verschillende doeleinden wordt gebruikt. Het geheel geeft ook weer aan dat de energie uit de voeding belangrijk is voor alle lichaamsprocessen.

Binnen de Chinese voedingsleer wordt er veel gebruik gemaakt van de 5 elementen. De vijf elementen worden genoemd hout, vuur, aarde, metaal en water. In een gezonde situatie werken de elementen met elkaar samen en zijn ze in een relatief evenwicht. Afhankelijk van diverse factoren zijn er elementen sterker of zwakker vertegenwoordigd. Naarmate er meer disbalans is tussen de systemen ontstaan er klachten, ziekte of allerlei ongemak.

Stel dat het houtelement te sterk aanwezig is dan kan het zijn dat men :

• Snel geïrriteerd en geprikkeld is
• Agressief kan reageren
• Hoofdpijn kan onstaan
• Klachten zich in het voorjaar uiten
• Gevoeligheid voor wind is
• Zure produkten moeilijk worden verdragen.

Door dan bijvoorbeeld, stengelgewassen (prei) en groene groenten te eten en verwarmende producten (koffie, alcohol, specerijen) te vermijden kan de balans worden hersteld. Elk element/systeem staan voor een bepaalde voeding, kleur, orgaan, seizoen, emotie ed. Hieronder vindt u een beknopt overzicht van de elementen en hun relatie met voeding, organen etc.:

Werkend vanuit de 5 elementenleer kan een voedingsadvies worden opgesteld. Vaak leeft men echter al grotendeels volgens dit patroon omdat vanuit ervaring al is ontdekt waar je je goed bij voelt en wat voor effecten er plaats vinden wanneer het toch gebeurd. Naast deze ontdekkingen zijn er nog vele andere factoren waarom soms eten wel en soms niet goed valt. Door het leren opmerken en herkennen van lichaamssignalen kan er sneller een relatie gelegd rden tussen de klacht, de leefstijl en hier doelgericht op worden ingegrepen. Hoe eerder er wordt ingegrepen, hoe minder kans er bestaat op klachten, ziekte en energieverlies.

Als er toch klachten, ziekte of vermoeidheid ontstaat zijn er vaak een of meerdere systemen verstoord. Door toepassen van Chinese Voedingsleer kan de oorzaak worden achterhaald, een voedingsplan worden opgesteld om de balans weer te herstellen. Hierbij wordt rekening gehouden met:

• De invloed van kleur, smaak en bereiding (zie uitleg kleur/smaak).
• De verwarmende en verkoelende werking van voeding (zie uitleg verwarmen/koelen).
• De interactie tussen voeding, klimaat, de jaarseizoenen en uw emoties.
• Het verhogen van de weerstand tegen schadelijke invloeden van buiten en binnen in uw lichaam. (gebeurd veelal door andere onderdelen van de Chinese geneeskunde)

Enkele factoren die in 1e instantie veel invloed hebben op welk eten goed voor je is zijn :

• Het eten op zich, het bereiden, de manier van nuttigen ed.
• De gesteldheid van je spijsverteringsorganen
• Het gebruik van medicatie, verslavingen (roken, drugs), maar ook kruiden en voedingssuplementen.
• Het land, klimaat, seizoen
• Je fysieke gesteldheid, ziekte, ziektegeschiedenis, erfelijke factoren.
• De leefstijl, geestelijke gesteldheid, de slaap en het bewegen.

Het bovengenoemde geeft dan ook aan dat voeding voor de een iets compleet anders kan en moet zijn als voor iemand anders. Ook maakt dit duidelijk dat voeding goed bruikbaar is om gezondheidsklachten zowel fysiek als emotioneel, te verbeteren.

Zoals de tabel aangeeft kun je een bepaald systeem stimuleren en beïnvloeden binnen het systeem zelf maar ook door andere systemen te stimuleren. Dit werkt als volgt : Er is een stimulerende werking van elementen op elkaar, een controlerende en een rebellerende.

De hiernaast aangegeven cyclus is de stimulerende / voedende werking. Het water voedt het hout, hout voedt vuur, vuur voedt aarde, aarde voedt metaal en metaal voedt water.

De hiernaast aangegeven cyclus is de controlerende cyclus.

Wanneer echter een systeem te krachtig of te zwak wordt kan zowel de controlerende als voedende cyclus omslaan in een aanval naar de andere zijde waardoor dat element in het gedrang komt en er klachten ontstaan.

Dit systeem geeft aan dat je zowel het element op zich als de cycli kunt aanpassen om problemen aan te pakken.

Zoals in de tabel staat, heeft kleur in uw eten invloed op zowel het lichaam als de geest.

Om alle elementen voldoende te verzorgen, is het belangrijk om alle vijf kleuren in het eten te verwerken. U kunt denken aan een groene salade (hout) met een gegrillde biefstuk (rood, vuur) met wat witte peper (metaal), een gekookte aardappel (geel, aarde) en een glas blauwe druivensap (water). Bent u uit evenwicht, dan helpen bepaalde kleuren voedingsmiddelen uw gezondheid herstellen. In het voorbeeld van een overactief houtelement is het belangrijk om veel groene groenten te eten.

Als het aarde-element verzwakt is, helpt de gele kleur van volle granen (zilvervliesrijst, gierst, mais, quinoa) om het aarde-element te versterken.

Ook de smaak van uw voeding stuurt processen in uw lichaam aan. Zo hebben de smaken bitter, zuur en zout een verkoelend effect op het lichaam. Scherp en zoet hebben een meer verwarmende uitwerking. Ook van de vijf smaken is het belangrijk om deze in de voeding te gebruiken.

Met bitter (andijvie, witlof, olijf) maakt u het lichaam minder vochtig, helpt u afvalstoffen afvoeren en houdt u hart en bloedvaten gezond. Wilt u vochtverlies tegengaan, de lever en gal ondersteunen en afvalstoffen afvoeren, dan helpt de zure smaak van bijvoorbeeld citroensap, appel, bessen en tomaat. De zoute smaak van zeewier, vis en zeezout helpt het lichaam vochtig houden, versterkt in kleine hoeveelheden de nieren en blaas en lost zwellingen op. De zoete smaak helpt de spijsvertering versterken, kalmeert en geeft stabiliteit. Voorbeelden van gezond zoet zijn: alle granen, aardappel, fruit, kool, wortel, noten en anijs. De scherpe smaak van radijs, waterkers, bosui, peper, kruidnagel en gember heeft een activerend effect op het lichaam. Het maakt slijm los, heft blokkades op en verwarmt.

Overmatig gebruik van één smaak kan leiden tot gezondheidsklachten. In het Westerse eetpatroon zijn de smaken zoet en zout vaak oververtegenwoordigd. Door te veel zoet van koek, gebak, frisdrank, toetjes en zoetjes raakt het aarde-element uit balans. Het gevolg kan zijn bloedsuikerschommelingen, diabetes, vermoeidheid en darmklachten. Te veel zout uit soepen, sauzen, kant- en klaarmaaltijden en chips brengt het waterelement uit evenwicht. De gevolgen kunnen zijn klachten, zoals vocht vasthouden, hoge bloeddruk, stressgevoeligheid en gewrichtsproblemen.

Voeding bestaat uit meer dan een optelsom van eiwitten, vetten, koolhydraten, vitamines en mineralen. Voedingsmiddelen hebben ook een thermische werking op het lichaam. Grofweg kunnen we voedingsmiddelen indelen in verwarmende en verkoelende producten.
Verwarmende producten
Verwarmende producten brengen het lichaam in beweging, maken het warm en helpen (afval)stoffen om te zetten in andere producten. Voorbeelden zijn peper, kaneel, kruidnagel, lamsvlees, wortel, venkel, ui. Verkoelende producten
Verkoelende producten helpen het lichaam tot rust brengen, bouwen het lichaam op en maken het koeler. Verkoelend werken o.a. fruit, yoghurt, bladgroenten, komkommer en water.

Door bereiding kan de thermische werking veranderen. Bakken, braden, stoven en smoren en toevoeging van specerijen maken eten meer verwarmend. Denk aan een rauwe appel (verkoelend) versus appelmoes met kaneel (verwarmend).

Veel klachten en ziekte kunt u voorkomen door te weten of u leeft en eet naar uw element en conditie Iedereen heeft zowel verkoelende als verwarmende producten nodig. Alleen een kouwelijk type zal relatief meer behoefte hebben aan verwarmende producten en een warmbloedig type meer aan verkoelende voedingsmiddelen. De behoefte hangt ook af van uw conditie op dat moment, het seizoen en het weertype. In de winter hebben we immers meer behoefte aan verwarmende stamppotten, soepen en stoofschotels en 's zomers meer aan verkoelende rauwkost, sapjes en fruit.

Het lichaam wordt voortdurend belaagd door schadelijke invloeden van binnenuit en buitenaf. Schadelijke invloeden van buitenaf zijn bijvoorbeeld

• Bacteriën, schimmels, virussen.
• Weersinvloeden zoals wind, koude, vocht/damp, hitte, droogte
• Milieuverontreinigingen

Factoren die het lichaam van binnenuit belagen zijn bijvoorbeeld

• Een ophoping van afvalstoffen door een slechte spijsvertering
• Ontstekingen
• Droogte van de huid.

Goede voeding helpt om de weerstand tegen belagers van binnen en buiten te verhogen. Het voorkomt vorming van afvalstoffen, slijm, vocht en ontstekingen en helpt bij het opruimen ervan. Enkele voorbeelden daarvan zijn: Bij vochtige weersomstandigheden of veel slijm kunt u beter slijmvormende, vochtverhogende voedingsmiddelen (melk, kaas, vet) vermijden. Gebruik dan liever extra slijm- en vochtoplossende producten, zoals radijs, knoflook en gember.

Bij extreem droog weer, harde ontlasting of een droge huid werken scherpe, verwarmende producten, zoals specerijen averechts. Verzachtend werken juist vochtinbrengende producten, zoals fruit, olie en noten.

Veel klachten en ziekte kunt u voorkomen door de aanpassing van leef- en voedingstijl.

Door te leven naar de wetten van de natuur, de omgeving en het aanvoelen wat het lichaam doet met bijvoorbeeld voeding kunnen wij onszelf beschermen. Daarnaast kan een bezoek aan een acupuncturist, tuina masseur, qi-gong therapeut, kruidengenezer en chinese voedingsleer deskundige kan helpen bij het zoeken naar een goede balans. Hij of zij kan u adviseren omtrent leefstijl en voeding welke in uw huidige situatie het beste bij u past. Een aanpassing in voeding omtrent welke producten u beter kunt vermijden of beperken, aanpassingen bij veranderingen op het gebied van weer, seizoen, leeftijd, persoonlijke ontwikkeling, gezondheid, vakantie etc. Ook kunnen al ontstane verstoringen worden behandeld.

Voor een persoonlijk voedingsadvies of behandelingen kunt u contact opnemen met de Praktijk voor Acupunctuur en Massage “De Barefoot Doctor”.

Meer achtergrondinformatie over TCV en de Traditionele Chinese Geneeskunde (TCG) kunt u vinden in de hieronder geraadpleegde literatuur.

The five elements of selfhealing, J. Elias e.a. 1998 ISBN 0517704870
Voeding volgens de vijf elementen, B. Temelie 1994 ISBN 9063783051 0x01 graphic
Chinese geneeswijzen in ons dagelijks leven. G. Reichstein 1999, ISBN 90550157680x01 graphic
Gezond en lekker eten met de Vijf Elementen, M. Fahrno e.a. 1999, ISBN 90637841710x01 graphic
Chinese geneeswijzen, T. Kaptchuk, 1996 ISBN 902152547 0x01 graphic
Basisboek Chinese Geneeswijzen, H. Beinfield e.a. 2001 ISBN 9069635011 0x01 graphic
Eet je kleur, voor een gezond en energierijk leven' Marcia Zimmerman, ISBN 90.229.8544
Chinese Nutrition Therapy, Jurgen Karstner, ISBN 978-3-13-130962-4